wtorek, 3 listopada 2020

Tegoroczne Zaduszki

To będą Włochy

No więc - co z tym szwem?

Nici rozpuszczają się i widać Bari. 

Dziura w torbie jednorazowej

podróży. 


Jeden wieczór

Wejdźmy do auta - 

pada -  

nie będę rozklejał

paragonów. 

Taksówki obecnie 

jeżdżą bezdotykowo. 


Sjesta

Za ile minut 

drzewa skończą martini? 

Na tym skwerze 

serwują kawę - 

normalnie można się upić

Nawet umrzeć

w butach. 

Radek Rak "Baśń o wężowym sercu albo wtóre słowo o Jakóbie Szeli"

Za co przyznawane są nagrody literackie? Zawsze sobie tak myślę, gdy sięgam po książki laureatów. Nie słyszałam wcześniej o pisarzu  Radku Raku. Wstydzić się, czy nie? Bezwstydnie kupiłam sobie  nagrodzoną książkę Radka Raka w twardej oprawie i pokazałam się z nią na mieście.

Zasiadłam do czytania bez wcześniejszego researchu. Gdzieś po głowie plątało mi się nazwisko Szela, z "Wesela" właśnie, jednak nie bacząc na mimowolnie się pałętające reminiscencje, postanowiłam zabrać się za lekturę z czystym umysłem i sercem.

Po co nam Jakób Szela w literaturze - zastanawiałam się. Znów kolejny mit ktoś na swój sposób będzie interpretował. Rak opowiada mit Galicji, zwanej Galileją przez pryzmat historii Szeli, historii, w którą jako czytelnicy mamy uwierzyć, bo jest ona tak bajkowa, że aż prawdopodobna.

Autor "Baśni" kreśli losy galicyjskiego chłopa o imieniu Jakób, który na skutek niezwykłych, przypadkowych okoliczności, zostaje panem.  Życzenie  Szeli, by jeść, spać i używać do woli spełniają Węże, odwdzięczając się tym samym Jakóbowi za ocalenie jednego z gadów ich stada. Zanim jednak marzenie chłopa się ziści, Węże ostrzegają go, że gwałtowna metamorfoza z chłopa w pana, której Szela żąda,  zakłóci naturalny porządek rzeczy, w związku z tym sugerują Jakóbowi spełnienie bardziej przyziemnych pragnień, pragnień na swoją, chłopską miarę.

 Jakób, który chowa w sercu głęboką urazę do dziedzica, Wiktoryna Bogusza  nie zamierza rezygnować z okazji i z całej duszy pragnie zostać panem, by się zemścić.

Podstęp spełniających życzenie przewrotnych Węży wiedzie Jakóba na manowce i wprawia w ruch machinę zdarzeń, które zmienią oblicze Galileji. Jakób pewnego dnia budzi się panem Wiktorynem, zaś pan Wiktoryn - Jakóbem. W świetle tej fikcji literackiej można więc  zinterpetować fakt, skąd to historyczny Jakób Szela umiał czytać i pisać. Radek Rak w całej powieści zaprasza nas do czytelniczej gry, w której ponownie przyjdzie nam przeczytać  baśnie z dzieciństwa i przemyśleć znane ze szkoły historie.

Pierwszoplanowe losy Szeli rozpisane są z rozmachem na tle panoramy Galicji, krainy obrosłej mitami,  baśniami, stereotypami. Historia i nostalgia, ponure piękno krainy zapomnianej przez wielu, są przez Radka Raka przedstawione z wnikliwością  badacza dziejów tych ziem, obdarzonego przy tym prawdziwą pisarską intuicją.

Radek Rak kłania się tradycji literackiej, a przy tym stylizację traktuje swobodnie, widząc w niej językowe źródło, z którego nadal warto czerpać, uprawiając współczesną literaturę, bez obawy o niezrozumienie obecnego czytelnika, a może i późnego wnuka.  

W przerwach czytania powieści, wysłuchałam audycji "Jakub Szela - na historycznej wokandzie" i wróciłam na chwilę do dramatu Wyspiańskiego "Wesele" , po czym przy lekturze "Baśni" włączały mi się kolejno skojarzenia z Wojakiem Szwejkiem, z malarstwem Chełmońskiego, z Beniowskim, z Szulcem, Chagallem i Tokarczuk. Z Bułhakowem i  Żeromskim.  A do tego bawiłam się znakomicie,  napotykając w powieści nawiązania autotematyczne.

Danie do rozsmakowania się, zjadliwe dla wszystkich.  


Radek Rak, Baśń o wężowym sercu albo wtóre słowo o Jakóbie Szeli, Warszawa 2020. 

czwartek, 29 października 2020

Kazuo Ishiguro "Pogrzebany olbrzym"

W milczącym królestwie nikomu nie zdaje się żadnych pytań, ponieważ ludzie zwykli nie pamiętać, co działo się kilka godzin temu. Ludzie "stamtąd" nie przywiązują zresztą uwagi do minionych zdarzeń. Trwają.

Jednak para staruszków, Axl i Beatrice pod wpływem przeczucia postanawiają opuścić swoją wioskę i wyruszyć w podróż, by odnaleźć ukochanego syna. Wędrują przez krainę zrujnowaną i opuszczoną - wojny prowadzone przez Króla Artura przyniosły Albionowi biedę, głód i kruchy pokój między Brytami a Sasami. W zapomnianych, podupadających wioskach zamieszkanych przez ludzi ogarniętych mgłą niepamięci, królują lęk i strach, a żywią się nimi złe duchy oraz demony, które czają się w ciemnościach i których imion nikt nie wymawia, bo albo się boi, albo ich nie pamięta, co na jedno wychodzi.

"Pogrzebany olbrzym" jest powieścią utkaną jak średniowieczna tkanina z Bayeux: pełną tajemnic, mieniących się znaczeń, zagadek, kryjących się w każdej przedstawionej na tkaninie postaci. Ogólnie rozpoznawalnych, ale w szczegółach -niejednoznacznych.

Czym lub kim jest tytułowy pogrzebany olbrzym? Pamięcią o starożytnych rzymskich czasach, które przeminęły, choć miały być wieczne? Zapomnianymi  snami o potędze Króla Artura, który chciał zbudować  Brytanię na nowo?  Może zaś symbolem czegoś wielkiego i tak niewyobrażalnego, że ideę tę należałoby zaraz włożyć między bajki, jako niemożliwą do urzeczywistnienia. Trudno zadać właściwe pytanie, na które odpowiedzią będzie nagroda - graal.

Podpowiedź przyjaciółki, by przeczytać tę książkę Ishiguro sprowokowała mnie do odkurzenia innych historii z czasów Króla Artura, przechowywanych w rozmaitych utworach i interpretacjach artystyczno- literackich.  Dla mnie "Pogrzebany olbrzym" to kostiumowa historia z czasów postarturiańskich, opowiadająca o sile przebaczenia i prawdy, której to siły po prostu tak łatwo zapomnieć się nie da.

Kazuo Ishiguro, Pogrzebany olbrzym, przeł. Andrzej Kuryłowicz, Warszawa 2015.