Ukraińska archeologia eksperymentalna

Dokopać się do dokumentów z przeszłości Ukrainy to nawet współcześnie ryzykowne przedsięwzięcie. Zwłaszcza dla kobiety, która w dodatku jest znakomitą dziennikarką telewizyjną. Czego jednak nie robi się dla ujawnienia prawdy o zakłamanej historii z czasów walczącej UPA? Dopominają się o nią duchy przeszłości. Dopomina się współczesna Ukraina, którą wyzuto z dziedzictwa i która nie może być nazwana w historii Europy i  Rosji inaczej niż „diabelskie igrzysko”. A może lepiej – Muzeum porzuconych sekretów?

Oksana Zabużko w swojej najnowszej powieści opowiada fragment historii Ukrainy, zrekonstruowany w ciągu siedmiu lat pracy pisarskiej na podstawie ocalałych dokumentów oraz relacji ustnych świadków i bohaterów tragedii lat czterdziestych.  Główna postać powieści – alter ego pisarki – Daryna Hoszczyńska, jest wspomnianą dziennikarką telewizyjną, która pragnie zrealizować film o kobiecie walczącej w UPA, Ołenie Dowhanównie. Daryna trafia na ślad fascynującej historii Ołeny dzięki Adrianowi, mężczyźnie z którym się spotyka. Ołena była cioteczną babką Adriana i, jak się okaże, postacią nietuzinkową, dzięki której prawdę o swoim własnym losie odkryje zarówno Daryna, jak i jej ukochany.

Ołena pojawia się na początku powieści jako kobieta z fotografii – jedyna, otoczona trzema mężczyznami, wszyscy stoją w lesie, chyba przed jakąś akcją; wokół dziewczyny roztacza się niezwykła poświata, która silnie pobudza wyobraźnię  Daryny. Dziennikarka szuka źródeł swojej fascynacji, co okazuje się brzemienne w skutki… Ołena jest zaledwie początkiem historii, która zahacza o zagadkową śmierć przyjaciółki Daryny, malarki Włady, o ojca Daryny, który zmarł w zakładzie dla obłąkanych po walce z indoktrynacją rosyjskiego reżimu. Poszukiwanie prawdy o powstańczej przeszłości Ołeny doprowadzi Darynę do ujawnienia wielu tajemnic rodzinnych i zawodowych, jak się okaże, zdominowanych przez politykę.

Inicjacja w prawdziwe sekrety odbywa się na poziomie powieści skonstruowanej na motywie romansu pomiędzy przebojową dziennikarką a niespełnionym naukowo fizykiem, parającym się handlem antykami. Tłem ich romansu jest współczesny Kijów i Lwów. Przyciągające się przeciwieństwa charakterologiczne są okazją do odzwierciedlenia tej relacji w błyskotliwych dialogach między kochankami. Wątek romansu przyciągających się zafascynowanych swoją innością ludzi, otwiera powieść na historie pozostałych postaci, które domagają się prawa głosu. Mówią – także zza grobu. Korowód postaci kobiecych rodzi symboliczne skojarzenia wzmocnione nawiązaniami do ukraińskiego folkloru. Te postacie dzięki medium – Darynie – mogły przemówić. Dziennikarka przy okazji realizacji niezależnego filmu dokumentalnego odkryła sekrety, które zostały ujawnione czytelnikom…W powieści wykorzystującej techniki reportażu, retrospekcji, monologów wewnętrznych, oddanych w sposób arcymistrzowski w przekładzie Katarzyny Kotyńskiej. 

Jako czytelnik zwiedzałam to muzeum porzuconych sekretów kilka nocy z rzędu, non-stop. Niezapomniane przeżycie.